सोनेखरेदी

from http://blogs.maharashtratimes.indiatimes.com/sw/entry/gold-market
सोन्यातील गुंतवणूक ही सर्वोत्कृष्ट गुंतवणूक असून सोन्याचे भाव नेहमी फक्त वाढतच असतात, ही समजूत आता सपशेल चुकीची ठरली आहे. जागतिक बाजारांतील कल पाहता आपण आता सोन्याच्या भावांच्या घसरणीच्या किंवा भाव कुंठित होण्याच्या कालखंडात प्रवेश केला आहे. तेव्हा सावध आताच व्हा! येत्या दशकामध्ये सोन्यातील गुंतवणूक ही तोट्यात घालणारी गुंतवणूक ठरू शकते.

गेल्या दशकभरात भारतात सोन्याच्या भावात तब्बल सहा पटींनी वाढ झालेली असल्यामुळे सट्टेबाजीसाठी सोने आयात करून देशात विकण्याचे पेव फुटले होते. सोन्याची आयात सतत वाढत जाऊन आर्थिक वर्ष २०१२-१३च्या प्रारंभापासूनच्या दहा महिन्यांत देशात एकूण ४२ अब्ज डॉलरची आयात झाली. परिणामी, निर्यातीपेक्षा आयात खर्च प्रचंड वाढून देशाच्या परकीय व्यापाराची चालू खात्यावरील तूट (करन्ट अकाउन्ट डेफिसिट) धोक्याच्या पातळीपर्यंत पोहचली होती. या परिस्थितीमुळे अर्थमंत्री बेचैन झाले. गृहिणींना मात्र असे वाटते की सोने खरेदी करून ठेवून आपण जीवनातील फार मोठी कामगिरी केली आहे.

पण, माफ करा, सुवर्णखरेदीतून ‘कामगिरी’ करण्याचे दिवस आता संपले. पार्टी इज ओव्हर! सोन्यातील गुंतवणूक ही सर्वोत्कृष्ट गुंतवणूक असून सोन्याचे भाव नेहमी फक्त वाढतच असतात, ही समजूत आता सपशेल चुकीची ठरली आहे. इतिहास हेच सांगतो की, सोन्याचे भाव खूप मोठ्या प्रमाणावर खाली-वर होत असतात. म्हणूनच अनेकांना सोन्याची खरेदी ही काही काळासाठी जरी मोठा खूप नफा मिळवून देणारी गुंतवणूक वाटत असली, तरी ती मोठे नुकसान करणारीही ठरते. सोन्यातील गुंतवणूक सुरक्षित असतेच, असे नाही.

भारतात २०११च्या शेवटी सोन्याचा दहा ग्रॅमचा भाव ३३,००० रुपयांच्या उच्चांकापर्यंत पोहचला होता. त्यानंतर तो क्रमशः उतरून आता २९,००० रुपयांवर आला आहे. जागतिक बाजारांतील कल हेच सुचवितात की, आपण आता सोन्याच्या भावांच्या घसरणीच्या किंवा भाव कुंठित होण्याच्या (स्टॅग्नंट) कालखंडात प्रवेश केला आहे. तेव्हा गृहिणींनो आणि सोने खरेदी करणाऱ्या इतर सर्वानो, सावध व्हा आताच! येत्या दशकामध्ये सोन्यातील गुंतवणूक ही तोट्यात घालणारी निराशाजनक गुंतवणूक ठरू शकते.

अमेरिकेने १९७१ मध्ये ‘गोल्ड स्टॅण्डर्ड’चा त्याग केल्यानंतर सोन्याचा भाव वाढत गेला आणि तो प्रति औंस ३५ डॉलरवरून १९८० मध्ये ८३५ डॉलरवर पोहचला. त्यावेळी सोन्यातील गुंतवणूक ही सर्वोत्तम वाटत होती. पण नंतर सोन्याचा भाव घसरत गेला आणि २००१ सालापर्यंत तो प्रति औंस २५० डॉलरवर होता. सोन्यात गुंतवणूक करणाऱ्यांना नुकसानीचा मोठा फटका बसून दोन दशकभर त्यांची झोपच उडाली.

पण, २००३ नंतर सोन्याच्या भावात पुन्हा तेजी आली. सन २०११ च्या अखेरीस सोन्याचा भाव प्रति औंस १,८९० डॉलरच्या उच्चांकापर्यंत पोहचला. नंतर तो घसरून आता १,५६० डॉलरवर आला आहे.

जागतिक पातळीवर सोन्याच्या भावात झालेली घसरण भारतात मात्र कमी प्रमाणात, कमी नाट्यमय ठरली, कारण रुपयाचे मूल्य अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत घटले आहे. तरीही सोन्याचा भारतीय रुपयातील भाव उच्चांकापासून दहा टक्क्यांनी खाली आला आहे. गोल्डमन सॅक्स या अमेरिकन बहुराष्ट्रीय इन्व्हेस्टमेन्ट बँकिंग फर्मच्या अंदाजाप्रमाणे, जागतिक सुवर्णपेठेत सोन्याचा भाव २०१४ च्या अखेरपर्यंत मोठ्या प्रमाणावर घसरून प्रति औंस १,२७० डॉलरवर येईल. इतर बाजार विश्लेषक तर सोन्याच्या भावाबाबत असेच, बव्हंशी निराशावादीच आहेत.

अशांततेच्या, अस्थैर्याच्या काळात सोने हे सुरक्षित गुंतवणुकीचे साधन असते, त्यामुळे लोक सोन्याच्या खरेदीकडे वळतात. सध्याच्या अस्थिर परिस्थितीत सोन्याचा भाव आणखी वधारेल, या आशेने सट्टेबाज सोन्याकडे वळले. उत्तर कोरिया अणुयुद्धाची धमकी देत आहे आणि जपान आपला चलनपुरवठा वाढवून दुप्पट करण्याच्या विचारात आहे. सायप्रसने आपल्या आघाडीच्या बँकांमधील विमासंरक्षणरहित मोठ्या ठेवी जप्त करून धोकादायक पायंडा पाडला आहे. यामुळेच सोनेखरेदीसाठी लोकांची झुंबड उडणे शक्य आहे. असे असताना सोन्याचा भाव वाढण्याऐवजी घसरला का?

पहिले कारण, ‘युरोझोन’चे तुकडे पडण्याच्या ज्या भीतीने २०११ मध्ये सोन्याच्या भावाने उच्चांक गाठला, ती भीती आता जवळजवळ गेलीच आहे. त्यामुळे गुंतवणुकीचे सुरक्षित आश्रयस्थान म्हणून सोन्याची गरज कमी झाली आहे. दुसरे कारण, अमेरिकेने चलनपुरवठा क्रमशः शिथील करण्याचे आपले धोरण पाच वर्षांच्या खंडानंतर आता संपुष्टात आणण्याचे ठरविले आहे. यामुळे सट्टेबाजांना आपल्या ‘स्पेक्युलेशन’साठी पैशाचे इंधन पूर्वीसारखे मुबलक प्रमाणात वापरता येणार नाही.

तिसरे कारण आहे, मदतयोजनेचा (बेल आउट पॅकेज) एक भाग म्हणून ४०० दशलक्ष ‘युरो’ उभारण्यासाठी सायप्रसला आपले ‘गोल्ड रिझर्व्ह्ज’ विकावे लागण्याची शक्यता आहे. यामुळे जागतिक सुवर्णपेठेत सोन्याचा मोठा पुरवठा दाखल होईल. शिवाय दिवाळखोरीच्या उंबरठ्यावर असलेल्या इतर संकटग्रस्त ‘युरोझोन’ देशांनाही सायप्रसप्रमाणेच सोने विकणे भाग पडू शकते. संकटग्रस्त इटलीकडे जगातील चौथ्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा सुवर्णसाठा, म्हणजे २,४५२ टन सोने आहे. त्याची किंमत होते तब्बल ९५ अब्ज डॉलर.

सट्टेबाज अर्थात ‘स्पेक्युलेटर्स’नी २०१० आणि २०११ वर्षांमध्ये सोन्याशी निगडित गुंतवणूकसाधनांमध्ये (सिक्युरिटीज) २६ अब्ज डॉलर इतकी रक्कम ओतली आहे. परंतु ‘युरोझोन’ तगून राहण्याबाबतची भीती २०१२च्या मध्यास जेव्हा संपुष्टात आली तेव्हा अनेक ‘स्पेक्युलेटर्स’नी (ज्यामध्ये सर्वात प्रसिद्ध अशा जॉर्ज सोरोस यांचाही समावेश आहे) ‘गोल्ड बूम’ संपल्याचा निष्कर्ष काढून सोन्यातील आपली गुंतवणूक विकून बाजारातून काढता पाय घेतला. पैसा ‘गोल्ड लिंक्ड् सिक्युरिटीज’मधून बाहेर पळाला. सोन्याशी निगडित गुंतवणुकीच्या व्यवसायातील सर्वात मोठा ‘एक्स्चेंज ट्रेंडेड फंड’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या ‘एसपीडीआर गोल्ड’ (स्टॅण्डर्ड अॅण्ड पूर्स डिपॉजिटरी रिसिट्स) कंपनीच्या गुंतवणूकदारांनी २०१३मध्ये आतापर्यंत आपल्या शेअर्सचा एकूण ७.७ अब्ज डॉलर्सचा परतावा घेतला आहे.

भारतीय सट्टेबाज आणि गृहिणींनो, समोर ठळक दिसणारे भविष्य कृपया वाचा! गेल्या दशकात ज्या खास कारणांमुळे ‘गोल्ड बूम’ उसळली होती, ती कारणे आता उरलेली नाहीत. तेव्हा, आता वेळ सोने विकण्याची आहे, खरेदी करण्याची नव्हे!

सोन्याच्या आयातीपासून लोकांना परावृत्त करण्यासाठी अर्थ मंत्रालयाने सोन्यावरील इम्पोर्ट ड्युटी वाढवली आहे. पण दुर्दैवाने यामुळे सोन्याचे देशांतर्गत भाव वाढले आहेत. परिणामी, ‘स्पेक्युलेटर्स’ना शिक्षेऐवजी बक्षीस मिळाले. या परिस्थितीत सोन्याच्या तस्करीत वाढ झाली.

अर्थ मंत्रालय सोने आयातीपासून लोकांना परावृत्त करण्यासाठी प्रयत्न करीत आहे. पण यामुळे सोन्यातील गुंतवणूक मौल्यवान, मोठी नफादायीच असल्याचा गैरसमज लोकांमध्ये निष्कारणच पसरते आहे. दुसरीकडे सरकारी क्षेत्रातील बँका आपल्या ग्राहकांना ‘मस्ट हॅव इन्व्हेस्टमेन्ट’ म्हणून ‘गोल्ड कॉइन्स’ची आक्रमक विक्री करीत आहेत. या बँकांनी आपल्या ग्राहकांना सोने खरेदीतील जोखमींबाबत सावधगिरीचा इशारा देणे बंधनकारक करणे आवश्यक आहे.

अर्थमंत्र्यांनी आपल्या भाषणांतून सातत्याने लोकांना सावध करणे आवश्यक आहे की, सोन्याचे भाव आधीच घसरलेले आहेत आणि पुढेही आणखी बरेच खाली येण्याची शक्यता आहे. ज्या ज्या वेळी सोन्याचे भाव पडतील त्या त्या वेळी अर्थमंत्र्यांनी जाहिराती प्रसिद्ध करून हे सांगावे- ‘मी तुम्हाला हे आधीच सांगितले होते’.

शेवटी, पण तितकेच महत्त्वाचे. अर्थमंत्र्यांनी असे जाहीर करावे की, सोन्यावरील इम्पॉर्ट ड्यूटी र्षअखेरीस रद्द करण्यात येईल. असे केल्यास लोक सध्या सोने आयात करणे थांबवितील. पुढील वर्षापर्यंत थांबतील. तोपर्यंत सट्टेबाजीला ओहोटी लागून ती बरीच घटलेली असेल. यातून परकीय व्यापारातील संतुलन एखादा चमत्कार झाल्याप्रमाणे सुधारेल.